ኩኩናይ ዘይንቁወሉ መረበታ
ገድሊ ምሸት ገድሊ ወጋሕታ
ወላድ ምግልጋል ፃዕሪ እንትጎታ
ክሳብ ኣፈሞታ
ኣብክንዲ ክንዲ ሓገዝ ምሃብ ዘውርድ እፎይታ
ምሽምጣጥ ተፀጊዕኻ ኣብዝሞቀ ቦታ
እናበልካ ባዕላ ዘምፀኦቶ ሸማሚታ
ክተሽሞንምን ኣብ ገዛ እንዳማታ:
ጉንብስ ጥልዕ ዘልመደት ንጎይታ:
እናበሉ ትልብድዋ ዘይ ናታ:
ኣንታ!
በል ስማዕ መዘከርታ!
ነገር ሽፍታ
ናታስያ ንሓማታ!
ቀደሙውን ዝኹሉ ዋዕዋዕታ
ነወሕቲ መላሕስ ፈርኬታ
ባዕሎም ጮርጊፎም ኡይኡይታ::
እዋን ገድሊ ኾታ!
መጀመርታ
እዋን ‘ዘመነ መሳፍንት’
ኢልካ መፀለምታ
ሹም ምሃብ መፀዋዕታ::
ሓደ ሓደ ሰባት ሚካኤል ሱሑል ‘ዘመነ መሳፍንት’ ዝብል:: ስያሜ ን1676-1876 ሂቡእሎም ይዛረቡ::
ሱሑል ዝበሎ “ፍፃሜ መንግሥቲ” እንትኾውን “ፍፃሜ መንግሥቲ” ማለትን ‘ዘመነመሳፍንት’ ማለት ሓደ ትርጉም ፈፂሙ የብሉን::
‘ዘመነ መሳፍንት’ ዝበልዎ ናይ ኣምሓራ ፀሓፍትን: ሊሒቃን ኢዮም ::
ኣምሓራ ሊሕቃን ኣልየቶም ጠቕሊሉን ጨምዲዱን እንተዘይገዚዑመሬት እንዳማቶም: እንተዘይጎቢጦም: ንዖዖም እንተዘይጢዒምዎም: መፀለምታ ነውሪ ስም ‘ዘመነ መሳፍንቲ’ ኢሎም የናሽውዎነዙይ ሕንፍሽፍሽ ባዕሎም ክምዘይፈጠርዎ::
ቁስሊ ዝፍጠር ኣካል መጥቃዕቲ ምስበፅሖ እዩ:: ቁስሊ ስቅ ኢሉካብ ሃዋሁው ጡብ ኢሉ ኣይፍጠርን::
ክምኡውን ‘ዘመነ መሳፍንት’ ስቅ ኢሉ ካብ ሰማይ ዝወረደ ሕንፍሽፍ ኣይነበረን::
ቅድም ኢሉ ሥርዓት ኣንኮበር/ሸዋ ዝወለዶ: ተኣጅሉ ንክፍንድዕ ግዜን መዓልቲንዝፅበይ ዝነበረ ቁስሊ እዩ::
መሬቶምን መስሎምን ብኣንኮበርያን/ሸዋ ዝተነጠቁ ኣጎው: ቤተ ስራኤል: ሽናሻሻንቅላ/ቤንሻንጉል: ቅማንት: ትግራዎት ወዘተ …. ግፍዕን በደልን ኣስካሕኪሕወምኣንቀር ምስበፅሔ: መሰሎምን ኸኽብሮምን: ርስቲ መሬቶምን ከምልሱ:
ካብ መግዛቲ ሓራ ንክወፁ ሳኣንብቁዕን ፁሩይን ውዳቤን መሪሒነትን ደንገርገር ዝበሉሉ እዋን እንትኸውን:
‘የፊክክር ቤት ሳይዘጋ ያድራል’ ክምዝባሃል ኣምሓራ ገዛእቲ ዓይኒ ኣግፊሖም ዘሎንዘየለን ክመናጠሉ: ዓይኒ ንዓይኒ ክናቆሩ: ክባሉዑ: ክቃተሉ ዝፈጠርዎ ሕንፍሽፍሽ ኢዩ:
‘ዘመነ መሳፍንት’ ዘይኮነስ ዘመነ ገድሊ ከምዚ ሕዚ እዋን ዝካየድ ዘሎ ቃልሲ እዩ::
ተስፋሕፈቲ ብሰላም ደቂሶም ዝሓድሩላ እዋንን: መዓልቲን የላን::
ካብ ገበን ዝፈፀምዎ በዝሒ ሑቐ ዝባኖም ስለዘየኣምኑ: ኩሉሳዕ ብረት ምስተሓንገጡ: ኩሉሳዕ ምስ ፎከሩ: እታዛሓዝዋ መሬት ትፀንሕዶ: ትኸይድ: ሰለዘይተኣማመኑ ኩሉሳዕ ናይ እንዳማቶም ሓዱሽ መሬት ንጥቂ: የማንን: ፀጋምን: ምውራር ኣብ ደም ሥሮም እተነደቀ ባህረ ጠባይ እዩ::
ካብ ካብ እጃም ቁርሾ መሬት ኸባብቢሸዋ ዘሊሎም ንወሎ: ካብ ወሎ ንጎጃም: ካብ ጎጃም ንበጌምድር: ካብበጌምድር ንትግራይ ክዋናጥሑ: ዝነጠቅዎ በሊእዖም ከይፀገቡ: ራዕድን ሁውከትንዝፈጥሩ ቁራፅ ኣጋንንት ዓልየትእዮም::
እግዚሔር ዕድል እንተሒቡካ ንጋኔን እንታይ ትገብሮ?ምስጋኔን ተፀጊዔ ክነብርዝብል ስብዶ ኾን ይህሉዶ? እንድዕሉ ኣይመስለንን: ርግማን እንተዘይ ወሪድሉ!
‘ሞኣ ኣንበሳ ዘእምነገደ ይሑዳ’ ኢልካ እንዳ ፈኸርካ: ቤተ እስራኤልያዉያን ዓልየትእንዳፅነትካ: መሬቶም እንዳገፈፍካ እስራኤላውያን እየ ማለት እንታይ ይበሃል?
ምናልባት ሰሎመን ተወላዲ መንዝ እዩ ኢልካ እንተዘይሰበኽካ!
ናይ ኣምሓራ ሊሕቃን ብዕራይ ኣድጊ ወለደ ትርኽቲ ኣውጊእኻ ኣይውዳእን::
እሞ ናብቲ ዘምፀአና ጉዳይ ክንምለስ:
መሳፍንቲ ሸዋ ካብ1270-1748 እንዳተጋላበጡ በትረ ሥልጣን ኢትዩጵያ እንተንደቕድቕሉ: መሬትን ኣዲ: ኦሮሞ: አገው: ቤተስራኤል: ሺናሻ ቤንሻንጉል: ትግራይ እንትሰርቑን: ዓልየትተፅንቱ : ኹሉ ነገር ጡዑም እንትበዝሕ ግን መጨረሲኡ ኣብ ሓንጎልካ መርዚይነዝሕ ኸም ዝበሃል:
27/6/1755-7/5/1769 ንጉሥ እየስቶስ/Iyoas I (ወዲ ኢያሱ ዳግማይ) በኣቡዑእንትኸውን: እኖሓጉዑ ንግሥቲ ምንትዋብ እንትትኸውን: ኣዲዑ ውቢት በርስባ/ Berebsa ኦሮሞ እያ::
እየስቶስ ኦሮሞኛ እምበር ኣምሓርኛ ዘይዛረብ ተስፉሕፋሕቲ ኣምሓሩ ዘደንገፀንጉሥ ነበረ::
ይብኣስ 3000 ኦሮሞወታደራት ኣስልጢኑ መረሕቶም ባይራል/Birale ልቦ/Lubo ዝበሃሉ ኦሮሞ ኣዘዝቲ ኣኮታቱ ሾመ::
ነዙይ ክቓወሙን ክምክቱ: ደጃዝማች እሼቴን የማርያም ባርያው ናይ በጌምድር ኣዛዚ ፀረ ኦሮሞ ማሕበር ኣቃቆሙ
ደጃዝማች እሴቴ ናይ ዳሞት ገዥ እንትኾኑ: የማርያም ባርያው ናይ በጌምድር ኣዛዚኾኑ::
ነገር ግን ዳሞት ዝነብሩ ጃዋ ኦሮሞ ኣዛዚ ደጃዝማች እሼቴ ቀቲሎም ናይ ባዕሎምዓልየት ዝኾነ ራስ ፉሲል ዝባሃል ሾሙ::
ቀፂሉ እየስቶስ ባራል/Birale ናይ ቤግምድር ኣዛዚ ገብሮ:: ዝራዓድን ተደናገፅንኣምሓራ የማርያምባርያው ኣሰሊፍ ንባይራል ክወግእ ተማሕፂኑ:
ኣብ ሩባሩባ ፈርነይ ተዋጊኦም የማርያም ባርያው ባይራል/Birale እንትቀትል::
እዙይ መቕተልቲ ምስተፈፀመፅንሕ ኢሉ ኾይኑ ግን እየስቶስ (ወዲ ኢያሱ) ብምንትዋብ (ኣዶ ሓጉዑ) ኣቢሉ ንሚካኤል ሱሑል ሓገዝ እንትጥይቅ: ምስ ናይባዕሉ 3000 ናይ ሱሑል ሚካኤል 6000 ስራዊት ኣስሊፉንሉቦ/Lubo ጦር እዛዚ ገሩ ኣብ ነፉስ መውጫ ንባርያው ማርያም ገጠሞ
ድሕሪ ዘይተፀበየ ሞት ኢያሱ 2ይ ወዱ ኢዮኣስ/Iyoas 1ይ ናብሥልጣን ምምፃዕ ዝካየድ ዝነበረ ናይ ኦሮሞን ኣምሓራን ግብግብ::
ኣብ ሞንጎ ንግሥ ምንትዋብን (grandmother) ኢዮኣስ 1ይ ኣዲዑ ውቢትኣነ እባ ኣነ እባ እንደራሴ ክኸውን ፉኽክ: ምንትዋብ ንሱሑል ሓገዝ ጠይቓ 26000 ስራዊት ኣሰሊፉ ሱሑል ጎንደር ተቆፃፀረ:: ካብዚኦም 6000 matchlock ዝተኣጠቁ እንትኾኑ ኣብ ፍላቀቲ ግርገር/Filakit Gerger ንፉስ መውጫ ሱሑል ንማርያም ባርያው ኣቁሰሎ:
ብቑስሉ ኻዐ ንወሎ ክሃድም ገበሮ::
ባርያው ቆሲሉ ንወሎ እንትሃድም ናይ ወሎ ኦሮሞ ምስ 10 መረሕቲ ሠራዊቲ ሒዞም ንእየስቶስ ኣረከብዎም::
ጄነራል ሉቦ/Luba ድማ ባርያው ደም እናፈስሰ ቁስል እናሃለወ ክሳዱ ቆሪፁመንጢሊ ደርበዮ:
ዳሞት ቀንዲ ሃገረ ኦሞቲክ ዝባሃሉ ኣህዛብ እንትኸውን ቀፂሉ ብኦሮሞ ዓልየት ኣብትሕቲ መግዛእቶም ዝእተወ እዩ::
ዳሞት ናይ ኦሞቲክ ሕዝቢ ዝነበረ እዩ ከም ወሎ ጎጃም በጌምድር ትግራይ ሸዋብጀካ መንዝን መርሓቤቴን ብኣምሓራ ካብ ኣገው: ሽናሻ: ሻንቅላ/ቤንሻንጉል: ኦሮሞ : ቆቦ መተማ ዋግጅራ ካብተጋሩ ቤተእስራል ቅማንት ተመንዘዔንተስረቀንመሬት እዩ:
ሚካኤል ሱሑል ተደጋጋሚ መጥቃዕቲ ብንጉሥ ኢያሱ ዳግማይ ይበፅሖ ምንባሩዝፍለጥ እንትኸውን
በዙይ ምኽንያት ሱሑል ብኢያሱ ድልየት ካብ ግብፂ ኣቡን 1745 ዓ.ም ኸምፅዕተኣዚዙ እቶም ሉዑኻን ኣብ ማሳዋ ንሽድሽተ ወርሒ ከይወፁ ብNaib ኣዛዚ ምፅዋዕ እንትዕዱ:
ኸምዑድማ ሓዱሽ ኣቡን የሃንስ ሒዞም ካብ ግብፂ እንትምለሱ ኣብ ከተማ እርቂቆ/Arqiqo ኣሲሮም ገንዝብ/ransom እንተዘይ ከፈልኩም ኣንሕልፈኩም ብምባል ደብረቢዘን ቤተ ክርስትያን ሓገዝ ለሚኖም ጉቦ ገንዘብ ክኸፍሉ እንትግደዱ ከም ናይ ሱሑል ድኽመት ቱገይሩንጉሥ ኢያሱ ስለዝወሰዶ ሱሑል ተወቃሳይ ገበሮ::
በዙይን ወዲዙይን ሱሑል ምስ ዓንደ ሃይማኖት ገዛኢ ባሕሪ ምድሪ ዝነበረ ተቃያይሙ 1752 ወጊዑ ማሪኹ ቀተሎ::
ናብቲ ዋና ዘምኣና ንኽንምለስ: ሱሑል ኣብ ውግዕ ሠራዊት ኢዮኣስን/Iyoas እንትካፈል ካብ ውግዕ ዝሓለፎ ዘይሰብኣዊ ጭካነ
ኣስተውዓለ::
እዙይ ጭካነ ዝረኣዩ ናይ ወታደራት 12 መኮነናት ኮላይ ራእሲ ወንድወሰን(ወርቅወሃ ጋል-ጋሉ ንኢያሱ ቀዳማዊ/Showan aristocrats who claimed the So called Solomonic dynasty ተመርዒዩ ዝነበረ ንሃይሉ ወሊዱ: ሃይሉ: ንተድላ: ተድላ:ንኣያህሉሽ: ኣያህሉሽ ንንጉሥ ተክለጊዮርግስ 2ይ (captured by Yohannes IV) 1836- 1873 ውልድ-ንውልድ ሓረግ ተዋለደ) ብሕቡዕ ጠፊኦም ክሃድሙ ገበሩ::
ድሕሪ ሽንፈት ኣምሓራ መሳፍንቲ ሱሑል እናገነነ ምስመፀ ኢዮኣስ ተደናጊፁንሱሑል ንዓድኻ ተመለስ ኢሉ ኣዘዞ::
ኽንዲ ዘኾለስኩ ኢደይ ተነኸስኩ ከምዝበሃል ኢዮኣስ/Iyoas ምስ ርስፉሲል/Fasil ናይ ዳሞት ሸጢሩ ንሱሑል ውግዕ ገጠመሉ ኣብ
ፉግታ/Faggeta 1770 ገጢሙውን ተሸነፉ::
እዙይ ዝተዓዘበ ሚካኤል ሱሑል ብደም ዝተጨማለቑ ሃገር ኸማሓዳ ድሩ ዘይግባዕብማለት ህዝቢ ኣኪቡ ካብ ትግራይ ሓግዝ ተባሂለ
መፄ ውዕለታይ ምስፈፀምኩዝኸውን መሲልዎም ናዓይ ንኽቐትሉ ኣርኪበሎም: ኢሉ ብምውንጃል:
እዙይ ቀሊል ወንጀል ኣይኮነን ኢዮኣስ ክቅተል ኣለዎ ብምባል ሶሙን ብዘይመልኦግዜ ሞት ንእዮኣስ እንትፈርድ ብጥይት ኸነ ወይም
ብሳንጃ ንጉሥ ኣይቅተልን: እንተኾነ ብሃሪ ጨርቂ ሓኒቁም ቅተልዎ ኢሉ ኣዘዘ 7/1779::
ብድሕሪኡ ኢየኣስ ሞት የሃንስ ኢያሱ ዳግማይ/Yohannes II ንጉሥ ገበረ:: የሃንስዳግማይ ጋል ሱሑል ወለተ ሥላስ ተመርዕዩ ካብተን ተመርዔወን ቡዙሓት ሓንቲነይራ: እታካልኤቲ ኻዓ Sancheviyar ትባሃል ፃእዳ ፈላሲት እንትትከውን:
ሱሑል ንጉሥ እንትገብሮ ኣብ ናይ ተናሓናሕቲ ደቂ ሃፄያውያን ቆልዑ ነገሥታት ቤትማእሰርቲ ሓደ ኢዲ ከም መቅፃእቲ ተቆሪፁ ንይሩ:
እዙይ ዝኣዘዘን ገበን ዝፈፀመ ንጉሥ ባካፉ ወዲ ኣቡዑ ንየሃንስ ነይሩ::
የሃንስ 2ይ እብ (1699-18/10/769) 70 ኣታት ዕድሚዑ ነይሩ ንጉሥ እንትሽየም ብሱሑል::
ኣንታ ቆራፅ ኢዲ ኸመይ ገርካ ትሸይም ንሱሑል እንተበልዎ ባአለይ ኢዲን እግሩን ክኾነ እየ በለ:: ጋለይ ከይቀረየ ኣምርዕየዮ እንድየ ካብዑ ዝዓበየ!
ኾይኑ ግን ናብቲ ቁም ነግር ክንምለስ የሃንስ ዳግማይ ኣድማዒን ተስማዒንስለዘይነበረ ኣውርዱ ካብ ፈረንጂ ዝወለዶ(Sancheviyar) ትባሃል ተክለ ሃይማኖትዳግማይ/Tekle Hymanot II ቀፂሉ ንጉሥ ገበሮ::
ወዲ 15 ዓመት ተክለ ሃይማኖት ብ1770 ንኣዋርሕ ካብ ሥልጣን ወሪዱ ብስስስንዮስ ተተኪዑ ነይሩ ግን ሱሑል ንፉሲል ምስሰዓረ ናብ ሥልጣን ተመሊሱብ23/12/1770
ካልዔይቲ ሱሑል ተመርዔዋ ወይዘሮ ኣስተር second wife, (after the death of first wife Walatta Gebreal) whose mother was Wentewab who was also the grandmother of Walatta Isreal, mother of Wezero Denkneshe, mother of Goshu Zewede, diehard Amhara aristocrats who likewise claimed the Solomonic Line engaged in several battles with Gugsa Mersu Baranentu and finally killed. Goshu Zewde himself was also killed at the battle Gur Amba by Emperor Tewdrows II.
ብ4/6/1771 ወንድወስን ኣብ ጦር ምስ Iyoas I ተሠሊፉ እንትዋጋዕ ዝተማረኸ (ዳሕራይ ሱሑል ሓራ ዝለቀቆ) ጎሹ ዘውዴን ምስ ራስፉሲል ገዛኢ ዳሞት ሓቢሮም ተገግቢጡ ንሱሑል እንትወግእዎ ሳርባኩሳ/The Battles of sarbskusa ዝበሃል ውግዕ ኣብ ተዳ/Teda ዝበሃል ቦታ ሱሑል ተሸኒፉ ድሕሪ ሃደ ዓመት ማእሰርቲ ጥራሕ ኢዱ ንትግራይ ብነፃ
ኽምለስ ተገበረ ብ4/6/1771::
ንጉሥ ተክለ ሃይማኖት 2ይ ኣብ ትሕቲ ወንድወስን ቁፅፅር ንግሥቱ እንትቅፅል ነገርሕንፍፍሽብ1772 ጎሹ ሃይሉ: እሸቴ ዘውዴ ኣብ ጨጭሖ/Checheho ንወንድወሰን ኣሸኒፎም ንላስታ ክሃድም ገበርዎ::
ድሕሪ ህድማ ዳግማይ ተመዓራዩ ንምንኣስ ሓዉ ተክለሃይማኖት 2ይ ተክለ ጊዮርግስ ካብ ቤት ማእሰርቲ ወንድወሰን ኣፍቲሑ ንጉሥ ንክገብሮ ሞኪሩ ተክለሃይማኖት ኣብ ኢማኪና/Emakina ንወንድወሰን ኣሸኒፉ ንተክለ ጊዮርግስ (ምንኣስ ሓዉ) መሊሱ ናብ እስር ቤትሰደዶ::
ብሥልጣን ምፍሕፋሕ ዝደኸሞ ተክለሃይማኖት 2ይ ብድሕርኡ መኒኑ ማልድባ ገዳም ኣትዮ ዓለም በቃኝ በለ::
ዘይወግሕ ወጋሕታ: ቀደሙውን ካብትግራይ ተሻጊርካ አብዘዋኒንካ ጊዜኻምጥፋዕ ዝኣዐቢካዘይምሕሳብ ዘድልይዶ ነበረ?
ቀፂሉ ተክለገርግስ ናብ ንግሥና እንትመፅእ ከምኣመሎም መሳፍንቲ ካብ ሥልጣንእንተውርድዎ:
ብድሕሪ ተኽለገርግስ 2ይ ካብ ንግሥነት ምውራድ ስሎመን ኣቤቶ ኣዲያጎ/Abeto Adigo 2ይ ብወንድወሰን: ሃይለ ዮፃድቅ: ሃይሉ እሼቴ : ሃይሉ ኣደራን: ክንፉ ኣዳምንንጉሥ ተሾመ 13/4/71777-20/7/1799::
ስሎመን 2ይ ደጃዝማች ሃይሉ እሼቴ እዛዝ ስሜን: ኣዛዚ ዳሞት: ራስ ኣይደር: ራስቢተወደድ: ሃይሉ ኣደራ ኣዛዚ ጎጃም: ባሻ Boqatu/ብቃቱ ምኽትል ብላተን ጌታ ገይሩሾሞም::
ኣዋርሕ ፀኒሑ ኣዛዥ ሥላሴ ባርያ ዝበሃል ንተክለ ሃይማኖት ካብ ወኽኒ ፈቲሑንጉሥ ኢሉ ኣወጀ::
ሰሎመን 2ይ ኽተት ምስበለ ተክለገርግስ ካብ ንግሥና ተባረረ:: ተክለ ገርግስ ሓገዝ ንኽደልይ ንትግራይ ኣንሳሓበ::
ካብዑ ቐፂሉ ሰነ 1777 ተክለገርግስ ኣብ ጎንደር ተሸኒፉ ናብ ወኽኒ ተመለሰ
ኣብ ስቢሳባር ኣብሞንጎ ሃይለ ዮፃድቅ: ክንፍን ኣዳምን ዉግዕ ተላዒሉ ክፍሉ ኣዳምእንትስዕር :
ሰሎመን እብ ትሕቲ ክፍሉ ኣዳም ወዲቁ ንሃይሉ እሼቴ ምስ ክፍሉ ኣዳም ክሃብርዎእንትፅውዕ ኣብ ፍልቃቲ ጀርጀር/Filakit Gerger ምኽትል ብላተንጌታ ብቃቱ (Boqatu) (ሓው ወንድወስን) ሲዒሩ ካብ ፍላቃቲ/Filakit Gerger ኣባረሮ::
ፅንሕ ኢሉ ክንፉ ኣዳምን ሃይሉ እሼቴ ኣብ ልዕሊ ስሎመን ኣዲሞምተክለግርግስ ካብ ወኽኒ ፈቲሖም ንጉሥ ንምግባር ዝግጅት እንተካይዱ ስሎመን ንሃይለ የፃዲቅክማርኽ: እንተሞከረ ክሽፍዎ:
እዙ ዓይኒስኒዘይብሉ እግርግር ንምፍታሕ ክንፉ ኣዳም ንንጉሥ ተክለገርግስንሰሎመን ናብ ዳሞት ወሲዱ ክስማዖም ኣብ የባባ (Yebaba) ዝተባህለ ቦታምስተኣከቡ ተክለገርግስ ንጉሥ ኾይኑ ተሸመ 17/7/1779::
ወጮ እንተገልበጥካዮ ወጮብ25/5/1780 ክንፉ ኣዳም እንደገና ስሎመን ካብ ወኽኒ ፈቲሑ ንጉሥ ንምግባርዝወሰዶ ፈተነ ብብቃቱ
ኣብ ማርያም ውህ (Maryam Weha) ወዲቁ ክንፉ እንትዕሰር ሰሎመን ኣብ ወኺኒ ንመጨረስታ ግዜ ይኽዘን::
14/7/1779 ተክለ ገርግስ ብክንፉ ኣዳምን ሃይለ ኣደራ ኣብ yebaba ምስ ነገሠብ14/7/1780 ገድሉ ኣብወልቃይት ከምዑውን ፀዳሉ ዕግበት (ሰብኣይ ጋል ክንፉ) ዕግርህግር እንትፈጥሩሉ ብ18/3/1780 ገድሉ ንበርገታ (Bergetta) እትሃድምብ25/5/780 Mebaras Boqatu/መበርሳ ብቃቱ ኣብ ማርያም ውሀ ኣዳም ክንፉን: ሃይለ ኣደራ ማሪኹ ንተክለገርግስ እንትርክቦም::
ብድሕሪዑ ክንፉ ኣዳም ካብ እስርቤት እንትሃድም ብ27/6/1780 እንደገና እንትማረኽ::
ቀፂሉ እብ እዋን ተክለገርግስ ዘመቻ ኣማፅያን ክወግዕ ኣብ እሪንጎ/Aringo ምስመረሸ: ደጃች ኣመዴ: ኣሊ ቦርሼ/Ali Borshe ምስ ሠራዊት ክንፉ ኣዳምን: ራእሲ ኣሊጋዝ ኣብሰላም/Selam ትበሃል ሃገረስብ ንተክለገርግስ ከቢቦም ምስኣጨነቅዎ ተክለገርግስሩባ ኣባይ ተሻግሩ ንጎጃም ሃደመ::
ተክለገርግስ ሓሙሽተ ግዜ ካብ ንግሥና ደይቡ ዝወደቀ ባዓል ፅውፅዋይ ስብዝነበረ ምስትዋስ ይግባዕ::
እሞ ሕዚካዓ ተክለገርግስ ናብ ሥልጣን ደይቡ ብባርበሳ ብቃቱ/Boqatu ድሕሪምምራኽ ክንፉ ኣዳምን ሃይሉ ኣደራ ተክለገርግስ ዓዒንቶም ኣንቁሩ/ኣጥፊዑክዕውሩ ገበሮም::
ኣብ መበል ራብዓይ ፈተነ እልወት ብ10/1782 ሃይለ የፃድቅ: ሃይሉ እሼቴ ካብንግሥናኸውርድዎ እንትኽጅሉ ንዔዖም ሲዒቡ ተክለገርግስ ንጎጃም እንትግስግስ ሃይሉኣባይ ተሳጊሪሩ ምስ ራስ ኣሊ 1ይ ተፀምበረ::
ኣብ ኣፍራዋናት/Afarwanat ተክለገርግስ ተሳዒሩ ክሳብ 24/4/1784 ካብ ንግሥነትወሪዱ ናብ ኣምባስል ሓደመ::
ምስ ራስ ኣሊ 1ይ ዝነበሮ ጎንፂ ብ1783 ተክለገርግስ ጋል ገብሬ ተስፋ ትሻን/Teshen Gebre ብምምርዓው ሓደ ምኽንያት እንትኸውን:
ምስ ራስ ኣሊ 1ይ እንትገራጨው: ሓፍቲ ሃይለማርያም ገብረ ተመርዒዩ ስለዝነበረ ምስ ኣቦኣ ኻልዔቲ ስበይቱገብረ ኣምባሰል ዕቑባ
ጠይቑ ኣፅለለ::
26/7/1789 -1/1794 Hezqeyas (son of Iyasu III)/ኢስቅያስ ብድጋፍ ኣዛዚ ዳግለን/ከንቲባ ኣይደር/Azaj Dagale and Kantiba ካብ ወኺኒ ፈቲሖም ንጉሥ እንትግብርዎ::
ድሕሪ ራስ ኣሊ 1ይ ሞት ራስ ተክለገርግስ ዘንገሠ ሪስ ኣሊጋዝ ተገልቢጡንHezqeyas ምድጋፍ ጀመረ
እብ መበል 1789 Hezqueyas ካብ እስርቤት ብምፍታሕ::
ኸርተት ዘጨነቖ ተክለገርግስ ድሕሪ ክልተ ዓመት ሽፍትነትምስደኸሞ ኢዲ ምስሃበ ኣክንዲ ሓራ ምውፃዕ ኣሊጋዝንተክለገርግስ ወሲዱ ናብ ድጋና ኢማኪና/Emikan ሸጎሮ::
Hezqeyas (son of Iyasu III Azequ grandson of Iyasu II)/ኢስቅያስ/ ውለታ ንምኽፋል ራእሲ ሃይለ ዮዛድቅ/Ras Haile Yosadiq ኣዛዚ ናይ ጎጃም ፊተውራሪ ኢኮያን/ Fitawrari Ikonyan ደጃዝማች ናይ ዳሞት ገሩ ሸሞም::
Hezqeyas ምስ ሃይለ የፃዲቅ/Haile Yosadiq: ደጃዝማች ፀዳሉን ምስ ክልተ ኣቡናት Abune Yosab and ichege Wolde Iyosus ሓቢሮም ፀረ ኦሮሞን እስልምናን ዘመተ ጀመሩ::
ግና Ali 1ይ ቅድም ኢሉ ጋል ሓፍቱ ኣንቃሊት/Anqualit ትበሃል ንሃይሉ እሼቴብምምርዓው: ክምዑውን ኣሊ1ይንተክለ ሃይማኖት 2ይ ናብ ንግሥና ከድይብ ምፅዓሩ: ምስ ሃይለ ዮፃድቅ ምፍሕፋሕ ጀመሩ
ደጃዝማች ወልደገርኤል ወዲ (ወዲወዶም ንሚካኤል ሱሑል) ምስ ሃይለ የፃድቅ ሓቢሮም: ምስ ተክለገርግስ: ኣሊን: ሃይለ እሼቴን ተዋግዑ ንጉሥ ባእደ ማርያምብምድጋፍ ብ5/1788 ኣብ ማዳብ/Madab ዝበሃል ቦታ::
ደጃት ወልደ ገብርኤል እንትቅተሉ: ባእደማርያም እንትማረኽ ራስ ሃይለ የፃድቅ እግረይ ኣውፅእኒ ይሃድሙ::
ድሕሪ ዓመት ቢተወደድራ ራስ ኣሊ 1ይ እብ Filakit Gereger ብመሰተ ብዝሓትን ስኽራን እንትሞቱ::
ራስ ኣሊጋዝ 1788 ሥልጣን ምስደየቡ ኣክንዲክንዲ ተክለገርግስንዮኢስቅያስ/Hezqeyas ንጉሥ ክኸውን ካብቶም ተቃለሱ ሀደ ኣካል
ነበሩ ::
ከም ልዕል ኢና ዝጠቀስናዮ ድሕሪ ክልተ ዓመት ሽፍትነት ተክለገርግስ ኣማን እካኢሉ ኢዲ ምስሃበ ኣክንዲ ሽመት ራስ ኣሊጋዝ ናብ ኢማኪና/Emakina ዝበሃልእስር ቤት ዳረጎ::
ብኣፃሩምስ ኣሊጋዝ ዝነበሮ ቅርሕንቲ ንምውፃዕ ሃይለ ወንድወሰን ተክለገርግስ ደጊፍ ድሕሪ ክልተ ዓመትን ፈረቃን ካብ ወኺኒ
እንትፈትሖ
የፃዳቅ ምስ ኣብነ የስዮስን ወሲኹ ብ1793
Hezqeyas ብምድጋፍ እትስለፉ ተክለገርግስ ነዚኦም ጣምራ ንምውጋዕ ንጎንደርኣምረሔ::
ይኹን ዳኣምበርHezeqyas ደጃች ሃይሉ እሼቴን ኣሊጋዝ እኻ ሃገዝ እንተረኸበ ብተደጋጋሚ ውግዕምፃር ስለዘይካኣለ ንድንግል በር
ሃደመ::
እዙይ ኸምዙይ እናሃለወ ኣሊጋዝ ነዊሕ ከይፀንሔ ሓሚሙ ሞተ::
ዘይወግሕ ወጋሕታ
Wagner/ዋግነር ኾይንካ ሽፍታ
ኣብ ዘይተዓደምካሉ ገበታ
ክትፍትፍት ብርኩታ
እንታይ ኣድለየ እንተሎካ ገፊሕ ቦታ
እግሪ እግሪ ኣምሓራ ኹታ
እናሃለወ ፅምብልታ
መሰል ኦሮሞ መንግሥቲ ምሥረታ::
ንጉሥ ምስኮነ ድሕሪ ቡዙሕ ሕድሕድ ውግዕ ኣብሞንጎ ኣዛዥ ሃይለሥላሴ ባርያው: ክንፉ ኣዳም ብቃቱ/Boqatu (ሓው ወንድወሰን) ክካየድ ጀመሩ::
ሃይለ ዮስቅያስን: ሃይለ ኣደራን: ተክለ ገርግሥ 1ይ ዶ ስሎመን 2ይ ይንገሥ ብምባል ፍኽክር
ብቃቱ/Boqatu: ክንፉ ኣዳም እንትእሰር ስሎመን ንጉሥ ኾይኑ ክቅፅል ይግበር::
ተክለገርግስ ናብ ኣቦ ስበይቱ/Teshen ዝቓፃፀርዎ ቦታ ይሃድም::
ገብረ ተስፋ ወልቃይት ፀገዴ ኣዲ ኣርቃይ ኣብደል ራፍዕ ኣበርገለ መሬት ትግራይብተደጋጋሚ ክም ወዶምን ወዲወዶም: ሃይለማርያም ገብረን: ውቤ ሃይለማርያምንኽወሩ ብተደጋጋሚ ንብረትን: ህዝብን: ተቃፃሉ: እንትቀትሉን ታሪኽ ዝመዝገቦ ሓቂእዩ::
ደጃች ገብረ ሓይማኖቶም ካቶሊክ ነይሩ
60/ስልሳ ኣንስቲ ኣእትዮም ዝነበሩ ዓርሓ ኩኩናይ ሹደናይ ዳርጋ ደንበ ናይ ኣንስቲ (ካብ ሓሪም ዝገደደ) ክበሃል ብዝካል ዝነበሮም ሹደናይ ነበሩ::
ካብ ሓንቲ ናብ ሃንቲ እናተጋለበጡ ዝሓድሩ ዝነበሩ ባላባት እንትኾኑ::
ቀንዲ ውሩያት ደቆም ካብ ወይዘሮ ሳህሊቱ ክፍለ ኢየሱስ/ Sahlitu Kefle Iyesusዝተወለዱ:
Gebre Tefa ገብረ ተስፋ ኣቦ ናይ
ሃይለማርያም ገብረ
ትሕሽን/Teshen ገብረ
በትረ ገብረ እንትወልዱ
ትሕሸን ጋሎም ንንጉሥ ተክለገርግስ ኣብ ጥቃ እርጋኑ ብ1783 ካልኤቲ ስበይቱ ነይራ::
በዙይ ዝኣክል ኣሊጋዝ ካብ ሥልጣን ተክለገርግስ ምስደርበዮ ዕቁባ ኾይኖም ኣብቤጌምድር ዝሓብዕዎ ራስ ገብረ ተስፋ እዮም::
በዙይ ዝመፀ ምኽንያት ብ18/5/1795 ደጃት ወልደገብርኤል ኣዛዚን ተወላዳይ ላስታብናይ ንጉሥ ባእደ ማርያም ትእዛዝ ራስ ገብረ ተስፋ ኣብ እምባ ሞሰዋቢት/Mount Mosabit ጥቃ ሳዋዳ/Sawada ኣሸኒፎም ተክለገርግስ መዕተዊ መውፂኢ ኣስኣንዎ::
ኣብ ስሜን መዕተዊ መውፅኢ ዝሰኣነ ተክለገርግስ ሕዚገፁ ንኣዲ ጋሉ ኣመተ ሥላሴ ንትግራይ ክዕቁብ ገፁ ገበረ::
ናይ ባእደማርያም ካልዓይ ደጋፊ ዝነበሩ ራእሲ ወልደሥላሴ
ስሜን ክሳብ ሴጎነት/Segonet ባጌለ /Bagele Hay/ሄይ ታሳን/Tassan ውግዕምስገጠሙ ምስ ገብረ ተስፋ እርቂ ወሪዱ ኣብ እንጩትከባብ/Inchetkaub ሃይለገርግስ ክነግሥ ተስማሚኦም ብ12/1795 ፍፃሜ ተመሓላለፈ::
ብ2/2/1813 ወልደሥላሴ ናይ ትግራይ መሬት ተወረረ ወልቃት እንተምልስሃይለማርያም ገብረ ካልኣይ ወረራ እንተካይድ 19/2/1813 ብ20/3/1813 ወልደሥላሴኣሸኒፍ: በትረ ገብረ ሓው ሃይለ ማርያም ገብረ Asgas Sedit the chief of Arbarcholo, his women, servants, and a great number of horses were captured. The battle left four hundred dead.
ብ 5/817 ሃይለማርያም ተከዘ ተሳጊሩ ኣበርገለ እንትቆፃፀር ካብ ራእሲ ገብረሚካኤል (ወዲ ወዶምን ሱሑል) ሹም ተምቤን ብምምንጣል ሙሉዕ ብሙሉዕ ኣበርገለ ብሓዊ ኣባሪዕዋ::
ቅድም ኢሉ ኣቦ ወልደሥላሴ ደጃት ከፍለእየሱስ ሚካኤል ሱሑል እንትቀትሎምበዚ ዝነበሮ ስግኣት ወልደስላሴ ኣብ ጎጃምን ወሎ ይቅመጥ ነበረ::
ድሕሪ ግዜ ንጨሎቀት ምስተመልስ ክልተ ብሱሑል ዝተላኣኹ ኣቤልንካኤልን/Abel and Cail ዝባሃሉ ብገዛ ኢዱ ማሪኹ እንትቀትሎም::
ወዲወዱ ንሱሑል ራስ ወልደገብርኤል ካዓ ውግዕ ኣብ ዎገራ እንትኸፍተሉ: ወልደሚካል ምኻን ምስኣበዮ እርቂ ብምባል ባላጋዳ ንወልደስላሴ ኢሉ ሾሞ::
ኣሊጋዝ ንተክለገርግስ ካብ ንግሥነት ምስኣለዮ ተክለገርስ ንወለስላሴ ሓገዝእንትጥይቅ: ወልደስላሴ እንትኣብዮ: ንኣኽሱም ብሰላም ንኽቅመጥ ግና ፈቂድሉ::
ተክለገርግስ ኣብዙ እዋን ሥራሕ ኣልቦ ስለዝኾነ ንጉሥ ብምንባሩ ገንዘብንዝህብዎ መኻንንት ናይ ኽብሪ ሹመትን መዓርግን እናሃበ
ናብርኡ መተሓዳደሪ ገንዝብ እናኣከበ ኣብ ኽሱም ክመሓዳደር ክሳብ ግዜ ሞቱ ጀመረ::
ወልደገብርኤል: ኣሊን ኣሊጋዝን ምስቀተልዎ ወልደስላሴ ንኣሊጋዝ ሹም ትግራይ/እንደርታ ግበረኒ ኢሉ ተመልከተ ንህልካ ኣፍራ ክምዝባሃል ንወዲ ወዱ ሱሑል: ገብረ መስቀል እቲ ሹመት ሃቦ::
በዙይ ዝተቆጠዔ ወልደስላሴ ግብረመስቀል ከቢቡ ምስሓዞ እስረኛ ገበሮ:: ተቆጢዑ ገፁ ንቤገምድር ኣምረሔ::
ቀፂሉ ሠራዊቱ ንጎንደር ኣምረሔ: በዙይ ተደናገፁ ክልተ ነገሥታት ተክለሃይማኖትንተክለገግስን ብ1790 ራእሲን ቢተወደ ድን of Abyssinia ጣምራ ሹመት ንወልደስሴ ሽለግዎ::
1825 ሃይለማርያም ገብረ ምስ ማሩ ወዲ ደንብያ (Maru of Dembiya) እናተባሃለ ዝፅዋዕ ካብ ቤቴ ፍንጃ/House of Fenja ዋዕላ ኣተወ::
ሃይለማርያም ገብረን ማሩን ኽልተ ሓፍትታት ናይ ደቂ ጉግሣ መርሱ ባረንቱ ዝተመርዔው እንትኾኑ ዝፍለጥ ኾይኑ:
ይመር ንጎጃም ወሪዲ ምስ ጎሹ ዘውዴ እንትዋጋዕ ሃይለማርያም ክሰሜን ዘሊቁ ጎንደርብምቁፅፃር ንጉሥ ጊጋር/Gigar ኣውሪዱ ባእደ ማርያም ብምንጋሥ ይመር (oldest son of Gugsa, brother of Marye, Dori and Hirut, wife of Hailemariam Gebre)
ማሩ ዝኣተዎ ዋዕላ ጠሊሙ ምስ ይመር ጉግሣ ወጊኑ ንሃይለ ማርያም ኣብ ዋልድባውግዕ ገጢሞም:
ብ25/12/1825 ሃይለማርያም ተወጊዑ ድሕሪ ቁርብተይ ማዓልቲ ሞተ::
ሃይለማርያም ገብሩ ቅድሚ ውግዕ ንጉሥ ጊጋር ኣውሪዱ ባእደማርያም 3ይ እንጊሡነይሩ::
ድሕሪ ሽንፈት ሃይለማርያም ይመር ባእደማርያም ኣውሪዱ ጊጋር ናብ ንግሥነቱመለሶ::
ውቤ ሃይለማርያም እውን ተማረኸ
ግንከ ቆልዓ ሰለዝነበረ ማሩ ንይመር ነፃ ኽሰዶ መዓደ: ፀኒሑ ክጠቅመና ይኽዕልብምባል::
ሙቅ ማይ ከይዛሓለ ክምዝበሃል: ውቤ ምስ ይመር ወጊኑ ንደጃት ጎሹ ዘውዴን: ንማሩ ደንብያ ኣብ ኮሶበር/Kossober ብ1827 እንትወግዕ ጎሹ ንጎጃም እንትሃድም ማሩ ተቀተለ::
ድሕሪ ዓመት ይመር እውን ብሕውከት ኣብ ደብረታወር ይመውት::
ውቤ ሃይለማርያም (1799-1867) ኣዲዑ ምንታየ (ውሽማ ሃይለማርያም) ተወላዲትጃን ሞራ እንትትኸውን:
ብ1827 ኣቡዑ ሃይለማርያም ምስሞተ ሥልጣን ንሃይለማርያም ንሕጋዊ ወዱመርሶ/Merso (ወዲ ሂሩት ጉግሳ) ክንዲ ምውራስ ኣምሓራ መካንንቲ ከም Manet Wolde Kidan/ማጀት ወልደኪዳን ዘኣምሰሉ ንውቤ ክወሃብ ናይ ኣምሓራ ልዕልነትንምርግጋጽ political stand/ ፓለቲካዊ ኣቃም ብምውሳድ ናብ ሥልጣን ኣደየብዎ
እዚ ኣሻሻም ዓልየታዊ ንምኻኑ ዘየጣራጥር ነይሩ::
ውቤ ሙሉዕ ኣምሓራይ እንትኸውን መርሶ ቡጡል ሃይለማርያም በእዲኦምኦሮሞን ተጋሩ ብምንባሮም እዩ::
ናይ ሂሩት(granddaughter of Itege Taytu Betul) ኣዶ ኣመተ ሥላሴ ኣቦዓ ንጉሥተክለገርግስ የሃንስ 2ይ እንትኸውን ናይ ኣመተ ስላሴ ኣዶ ትግራወይቲ ብምኻናኣምሓራ ፀሓፍቲ ስማ ኣብታሪክ መዝገብ ከስፍርዎ ኣይደለዪን: እካዳዓ ኣብጥቃሥልጣን ውድቐቱ ተክለገርግስ ተመርዔዋ ትሻን/Teshen ጋል ገብረ ተስፋ ሓፍቲ ሃይለማርያም ገብረ ካብ ዕቅን ንላዕሊ ስማን: መንንነታን እናተጋነነ ተመዝጊቡይርከብ::
ዘይግበኦ ሥልጣን ምስጨበጠ ውቤ ደቀ ኣቡዑ መርሶ: ቡጡልን: ሂሩት ኣደናጊፀሞጎንደር ለቂቆም ንትግራይ ኽሃድሙ እቁባ ስባጋድስ ኽሓቱ ተገዲዶም እንትቅመጡ::
2/1831 ውቤ ምስ ማርየ ጉግሣ ወጊኑ ትግራይ እትወግዕ ማርየ እንትቅተል: ኣብደብረ ኣባይ ስባጋድስ ተማሪኹ ብጥይት ኸምዝድብደብ ተገበረ: ሓጎስ ስባጋድስ ውዱ እውን ኣብ ውግዕ ሞተ::
ካሕሳይ ስባጋድስ 1838 ውግዕ ብውቤ ተማሪኹ ን15 ዓመት እንትእሰር ሃፄ ተድሮስ2ይ ወቤ ምሰሰዓረ ፈትሖ::
1841 ጋንጉል ስባጋድስ ውቤ ገጢሙ ምኻን ምስኣበዮ ንበራሕለ ሃዲሙ ነብሱኣትረፈ::
እብዙ እዋን መርሶን ቡጡልን ብወቤ ተማሪኾም ኣብ ቲሕቲ ቁጥጥር ውቤምስኣተው ብዘይ ፍትወቶም ኣብ ሠራዊቱ ክገልግሉ ተገደዱ::
ምስ ካሣን ጋንጉል ስባጋድስ ዝተገብረ ውግዕ ኣብዘይድልየቶም ክስለፍን ክዋጉዕተገደዱ::
በዝይ ዝመፀ ቁጣኤ 1842 ኣሊ ኣሉላ 2ይ (DOB 1816-1866) ብ1841 ምስ ውቤዘካየዶ ውግዕ መርሶ: ቡጡል ሂሩትን ምስ ኣሊ 2ይ ወጊኖም ንውቤ እንትወግዕዎ
መጀመርያ ውቤ ኣብቲ ውግዕ ብ1841 ካብ ኣሊ 2ይ ጎንደር እንትነጥቅ ራስ ኣሊ ካብጎንደር እንትሃድም:: ኣብ ካልኣይ ውግዕ እቲ ዓመት
1841 ኣብ ውግዕ ደብረ ታቦር ኣሊ 2ይ መርሶ ቡጡልን ሂሩት ክማረኹ::
ካብ ተሕጏስ ንላዕሊ ወቤ ስኺሩ እናጨፈረ ብሩ ኣሊጋዝ/Birru Aligaz Gaguwel second cousin of Ali II ፈጥኖ ደራሽ ኣርኪቡ ንወቤ ብስጏሩ ጨቢጡ ማረኾ ::
ብምሩኻት ልውውጥ ስምምዕ ወቤ ነፃ ክስደድ ከምዑውን ኣሊ 2ይ መርሶን ቡጡልን ናብ ግዝኣምቶምበጌምድርን ጎጃምን ክምለሱ ተገበረ:;
ኣሊ 2ይ ንግሥንዑ ንዳግማይ ግዜ ኣደላደለ: መርሶን ቡጡልን ኣሊ 2ይ ናጎጃምመማሓዳደርቲ ገይሩ ሸሞም::
ንቅድሚት እንትንጏዓዝ ብ6/1853 ምስ ካሣ ዳሕራይ ሃፄ ተድሮስ (ስብኣይ ጏሉ) ዝተባሃለ ኣሊ 2ይ ውግዕ ተከፊቱ ኣሊ 2ይ ሕላውዑ እንትጠፍዕ ቡጡል ተቀተለ::
ኣሊ 2ይ ጋል ዉቤ (ሂሩት ውቤ) ተመርዩ ተዋበች እንትወልድ ካሣ/ሃፄ ተድሮስ ተዋበች ቀዳመቲ ስበይቱ ነበረት::
ብ1854 ሃፄ ተድሮስ እዚ ህዉከተኛ ዝነበረ መዕገርገሪ ውቤ ማሪኹ ክሳብ ሕልፈተሞቱ እሳቅዩ ኣብ ወኺኒ ኣጀሎ: ዋላካ ጥሩወርቅ ጏሉ ተመርዕዪ ዝወለደላእንተነበረ::
ዞም እንዳ ጉግሣ መርሱ በርሰባን ኣሊ 2ይ (ወዲ ኣሉላ ኣሊ) ዋላካ ምስ ኣምሓራገብረ ተስፉ ይዋለዱ እምበር ፈፂሞም ፀረ ኣምሓራ ሥርዓት ዝነበሩ እዮም::
ዘይወግሕ ወጋሕታ!
መዘከርታ:-
ውቤ ባዓል ቡዝሓት (ኣንስቲ ናይ ኣቦ ንመን ንሃቦ) ነይሩ
ወይዘሮ ሊኪያ ወልደስላሴ ጥሩወርቅ ዝወለደት: ጥሩወርቅ ውቤ ሃፄ ተድሮስተመርዕያ ኣለማዮህ ዝወለደት
ካልኤቲ ጋል ትግራይ ውቤ ተመርዔወት: ድንቅነሽ ስባጋድስ ምናልባት ሂሩት ውቤዝወለደት:: ሂሩት ውቤ ራስ ኣሊ 2ይ ዝተመርኤወት: ሂሩት ውቤ ተዋበች ኣሊዝወለደት:: ተዋበች ኣሊ ናይ ሃፄ ተድሮስ ቀዳመይቲ ሰበይቲ ዝነበረት::
የውብዳር ሃይለማርያም (ሓፍቲ ቡጡል) ስባጋድስ ዝተመርኤወት: ጋላ የሽመቤት ስባጋድስ Ras Weelde Giyorgis Aboye ወዲ ውዱ ንንጉሥ ሸዋ ሳህለሥላሴ ተመርኤወት::
ያሬድ ሑልፍ